Trong bối cảnh cả nước đang tích cực học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh theo tinh thần Chỉ thị 05-CT/TW của Bộ Chính trị, việc tìm hiểu tư tưởng xây dựng con người và thế hệ cách mạng cho đời sau trong Di chúc của Chủ tịch Hồ Chí Minh có giá trị to lớn đối với việc phát huy nhân tố con người trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ Quốc của Đảng ta hiện nay.
Xây dựng con người mới Xã hội chủ nghĩa là một nội dung quan trọng được Bác đặc biệt quan tâm. Trong bản Di chúc, Người đã khẳng định tất cả những việc lớn của xã hội, của cách mạng đều gắn với con người, “Đầu tiên là công việc đối với con người” và Người đã gạch chân hai chữ “con người” bằng mực đỏ ở bản Di chúc viết tay (tháng 5 năm 1968). Không phải đến khi viết Di chúc Chủ tịch Hồ Chí Minh mới đặt vấn đề công việc xây dựng con người mà ngay từ khi tìm đường cứu nước, Người đã cho rằng mỗi xã hội đều có các công việc đối với con người, đó là công việc tạo ra một kiểu người cho xã hội đó. Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, các xã hội có những kiểu người đại diện cho nó. Còn xã hội mới phải có kiểu người cách mạng, đó là con người mới Xã hội chủ nghĩa. Vấn đề xây dựng con người trong Di chúc của Chủ tịch Hồ Chí Minh là tình yêu thương đối với tất cả mọi tầng lớp trong xã hội, từ các cháu thiếu nhi, các thanh niên, phụ nữ đến các cụ già. Điều đó đã dẫn Người đến lý tưởng giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp, giải phóng xã hội và tập trung là giải phóng con người, để mang các giá trị chân chính của con người trả lại cho người.
Trên tờ báo “Người cùng khổ” số 1, ngày 1/4/1922, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ rõ: Báo “Người cùng khổ” nhằm chiến đấu giải phóng những người bị áp bức, nhân dân bản xứ, giải phóng loài người. Đến năm 1949 khi giải thích về mối quan hệ “đối với người”, Chủ tịch Hồ Chí Minh nêu rõ: “Chữ người, nghĩa hẹp là gia đình, anh em, họ hàng, bầu bạn. Nghĩa rộng là đồng bào cả nước, rộng nữa là cả loài người. Trừ bọn việt gian bán nước, trừ bọn phát xít thực dân là những ác quỷ mà ta phải kiên quyết đánh đổ, đối với tất cả những người khác thì ta phải yêu qúy, kính trọng, giúp đỡ”. Trong Di chúc, Người đã căn dặn phải có một chính sách đặc biệt đối với mọi tầng lớp nhân dân đã vì Tổ quốc mà gặp những tai nạn rủi ro. Phải tạo điều kiện để toàn bộ những thanh niên, phụ nữ, thương binh, bệnh binh có một cuộc sống tốt đẹp sau khi chiến tranh chống Mỹ kết thúc thắng lợi. Tình thương bao la của Chủ tịch Hồ Chí Minh không chỉ với các anh hùng, liệt sĩ, cán bộ, dân quân, du kích, thanh niên xung phong, đối với cha mẹ, vợ con của thương binh, những gia đình có công với cách mạng, mà ngay cả đối với các nạn nhân chiến tranh, đối với những người lầm đường lạc lối, những người thiếu tu dưỡng... Người cũng tìm cách phát huy những ưu điểm và hạn chế những nhược điểm của họ. Người căn dặn: “Đối với những nạn nhân của chế độ xã hội cũ...thì nhà nước phải vừa giáo dục, vừa dùng pháp luật để cải tạo họ, giúp họ trở nên những người lao động lương thiện”.
Cũng trong bản Di chúc, Hồ Chí Minh đã nhắc nhiều đến đoàn viên và thanh niên. Người lưu ý, Đảng phải chăm lo giáo dục đạo đức cho họ, đào tạo họ thành những người thừa kế xây dựng chủ nghĩa xã hội vừa “hồng” vừa “chuyên”, coi đó là một việc rất quan trọng và rất cần thiết. Tương lai của đất nước Việt Nam xã hội chủ nghĩa phụ thuộc vào hiện tại ta đang thực hiện Di chúc của Bác Hồ: chăm lo “bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau" như thế nào. Xây dựng, bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau, trước hết phải xây dựng họ trở thành những người Việt Nam mới phát triển toàn diện đức, trí, thể, mỹ và có nghề, sau đó bồi dưỡng họ thành cán bộ, đảng viên vừa hồng vừa chuyên. Nghĩa là phải đào tạo họ thành người trước khi thành cán bộ, thành người lãnh đạo. Trong nội dung bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau, Bác Hồ đặt lên hàng đầu vấn đề bồi dưỡng lý tưởng, chí khí và đạo đức cách mạng cho thanh niên, đó cũng chính là vấn đề cốt lõi của công tác xây dựng con người mới Xã hội chủ nghĩa.
Tư tưởng xây dựng con người của Chủ tịch Hồ Chí Minh thể hiện trong Di chúc mang đậm chủ nghĩa nhân văn cách mạng ngời sáng lý tưởng cộng sản. Người không thương con người như sự ban ơn, Người tìm cách giúp đỡ mọi người làm cho cái xấu phải mất dần đi và cái tốt, cái đẹp phải được nảy nở như hoa mùa xuân. Người tin tưởng tuyệt đối vào sức mạnh của nhân dân. Theo tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh, nhân dân là một lực lượng khổng lồ, sức mạnh vô địch chiến đấu và nhất định chiến thắng mọi hư hỏng, lỗi thời, lạc hậu trong xã hội để xây dựng một xã hội tươi sáng, văn minh và văn hoá nhất. Cho nên, Chủ tịch Hồ Chí Minh căn dặn: “Nước lấy dân làm gốc... gốc có vững, cây mới bền, xây lầu thắng lợi trên nền nhân dân”. Mọi cán bộ, đảng viên của Đảng phải luôn thấu triệt: “Việc gì có lợi cho dân, ta phải hết sức làm, việc gì có hại cho dân, ta phải hết sức tránh. Chúng ta phải yêu dân, thì dân mới yêu ta, kính ta”. Biểu hiện giá trị đặc sắc tư tưởng xây dựng con người trong Di chúc của Chủ tịch Hồ Chí Minh là lòng yêu nước, thương dân, sự quan tâm sâu sắc đến lợi ích của từng con người và lợi ích của cả cộng đồng.
Tư tưởng xây dựng con người bao trùm, quan trọng nhất được thể hiện trong Di chúc đó là sự quan tâm đến người cộng sản, đến Đảng, đến việc bồi dưỡng đạo đức cách mạng cho đời sau. Đây thực sự là nét độc đáo trong Di chúc của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Tháng 5/1968 khi soạn Di chúc, Người không chỉ viết: đầu tiên là công việc đối với con người, mà Người còn viết rằng: Theo ý tôi việc làm trước tiên là chỉnh đốn lại Đảng. Quan tâm đến Đảng đầu tiên, hướng đến việc hoàn thiện công việc lãnh đạo của Đảng, Chủ tịch Hồ Chí Minh đặc biệt nêu lên ý nghĩa sâu sắc trong việc xây dựng từng đảng viên của Đảng, để Đảng thực sự vừa là người lãnh đạo, vừa là người đầy tớ trung thành của nhân dân.
Ở nước ta xây dựng xã hội mới theo hướng lấy con người làm trung tâm, theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, phải do Đảng cộng sản Việt Nam lãnh đạo. Với lý tưởng tiên tiến và đạo đức cao đẹp đó, Chủ tịch Hồ Chí Minh yêu cầu nhân cách người cộng sản phải trở thành biểu tượng trung tâm của xã hội mới. Đó là những con người biết đặt lợi ích của Đảng, của nhân dân lên trên hết và trước hết. Đó là những con người thắng không kiêu bại không nản, cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư, trung thực và dũng cảm. Đó là những con người có văn hoá, xung phong gương mẫu làm trước thiên hạ và hưởng bổng lộc sau thiên hạ, những con người phải chịu trách nhiệm trước cái đói, cái ốm, cái rét của nhân dân, với suy nghĩ và hành động cái gì có hại cho Đảng, cho dân thì kiên quyết chống lại. Trong Di chúc, Người căn dặn: “Mỗi đảng viên và cán bộ, phải thật sự thấm nhuần đạo đức cách mạng... phải giữ gìn Đảng ta thật trong sạch, phải xứng đáng là người lãnh đạo, là người đầy tớ thật trung thành của nhân dân”.
Ngày nay, trong công cuộc đổi mới, đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, Đảng và Nhà nước đã, đang quán triệt sâu sắc và vận dụng sáng tạo lý luận chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về công tác bồi dưỡng, rèn luyện, xây dựng và phát triển nhân tố con người trong đó đội ngũ cán bộ, đảng viên của Đảng làm nòng cốt một cách toàn diện, cả về phẩm chất và năng lực, đức và tài. Thực hiện Di chúc của Bác, Đảng ta đặt vấn đề rất cơ bản và quan trọng trong nội dung “Xây dựng, chỉnh đốn Đảng, nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của Đảng”. Thực tế có một tình hình là: hiện nay, trong công tác xây dựng Đảng, bên cạnh những ưu điểm là cơ bản, đang nổi lên một số khuyết điểm và yếu kém. Do đó, vấn đề xây dựng con người và thế hệ cách mạng cho đời sau càng trở nên quan trọng và cấp thiết hơn bao giờ hết.
Để thực hiện Di chúc của Bác về xây dựng con người và thế hệ cách mạng cho đời sau trong tình hình thực tế hiện nay, chúng ta cần phải thực hiện tốt một số công việc sau:
1) Tập trung xây dựng các các tổ chức cơ sở Đảng trong cơ quan, đơn vị luôn trong sạch, vững mạnh toàn diện về chính trị, tư tưởng và tổ chức. Các tổ chức cơ sở Đảng phải thực sự là hạt nhân lãnh đạo, đoàn kết, giáo dục và giúp đỡ mọi cán bộ, đảng viên và quần chúng trong đơn vị. Giúp cán bộ, đảng viên luôn giữ vững, củng cố và phát huy cao nhất bản chất, truyền thống tốt đẹp của người đảng viên cộng sản.
2) Kiên quyết đấu tranh chống chủ nghĩa cá nhân dưới mọi hình thức. Bởi vì, hiện nay, chủ nghĩa cá nhân đã, đang tồn tại trong một bộ phận cán bộ, đảng viên. Nó là vật chướng ngại không nhỏ cản trở công cuộc đổi mới, đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Chủ nghĩa cá nhân, dù ở hình thức, mức độ nào đều làm suy yếu sức chiến đấu và năng lực lãnh đạo của Đảng, làm tha hoá phẩm chất, năng lực của người cán bộ, đảng viên. Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã coi chủ nghĩa cá nhân là thứ “giặc nội xâm”. Một trong những nhiệm vụ rất cơ bản và cấp bách của công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng hiện nay đã được Đảng ta nhấn mạnh là “tăng cường công tác giáo dục tư tưởng, chính trị, rèn luyện đạo đức cách mạng, chống chủ nghĩa cá nhân”.
3) Đấu tranh chống và khắc phục tệ quan liêu trong một bộ phận cán bộ, đảng viên. Tệ quan liêu trong một bộ phận cán bộ, đảng viên nhất là đảng viên có chức, có quyền, đang là một trong những nguyên nhân làm cho Đảng xa rời quần chúng, làm suy yếu Nhà nước XHCN và làm suy giảm niềm tin của quần chúng lao động đối với Đảng, chế độ XHCN. Chủ tịch Hồ Chí Minh cho rằng: “Chủ nghĩa quan liêu trong người cán bộ, đảng viên cũng là một thứ bệnh”. Và cần phải đấu tranh ngăn ngừa và khắc phục.
Trong suốt 50 năm thực hiện Di chúc của Chủ tịch Hồ Chí Minh, toàn thể dân tộc ta, nhân dân ta và bè bạn quốc tế đều hết sức xúc động, cảm phục khi thấy Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn quan tâm đến xây dựng con người, vì con người, không có gì cho riêng mình. Trong Di chúc Người viết: “Sau khi tôi qua đời, chớ nên tổ chức phúng viếng linh đình, để khỏi lãng phí thời giờ và tiền bạc của nhân dân”. Cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng đã viết: “Hồ Chí Minh là người của chủ nghĩa nhân đạo theo ý nghĩa đầy đủ nhất... Hồ Chí Minh luôn luôn sống trong cuộc đời và đúng như câu phương ngôn mà C.Mác ưa thích, không có cái gì thuộc về con người đối với Hồ Chí Minh lại là xa lạ”. Với tấm lòng kính yêu Người, chúng ta nghiên cứu và nguyện học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức của Người, quyết tâm phấn đấu, đoàn kết, xây dựng một nước Việt Nam dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh và tiến vững chắc lên Chủ nghĩa xã hội./.
TS. Trần Đình Chiến - Phòng CTCT&HSSV, Trường Đại học Hùng Vương