Từng có ông Tổ 8 đời đỗ Tiến sĩ và làm quan tới chức Hành Quốc Tử Giám Tế Tửu dưới đời Vua Lê Hiển Tông, có cụ Tổ 7 đời thi đỗ hai khoa Tú tài dưới triều Vua Gia Long, nhà Nguyễn… Họ Nguyễn ở xã Đồng Luận(huyện Thanh Thủy) nổi tiếng một vùng vì truyền thống khoa bảng hiếu học đã từ lâu đời.
Họ Nguyễn tại xã Đồng Luận (Thanh Thủy) có tất cả 78 hộ với hơn 500 nhân khẩu. Đại đa số các hộ trong họ là những gia đình thuần nông chất phác, quanh năm gắn bó với ruộng vườn. Thế nhưng, vốn có truyền thống hiếu học từ xưa, tất cả các gia đình trong họ đều cố gắng tiết kiệm chi tiêu cho con cái ăn học, lấy sự học làm cốt lõi để vươn lên trong cuộc sống. Theo ông Nguyễn Ngọc Đông, trưởng dòng họ Nguyễn ở xã Đồng Luận chia sẻ: Dòng họ rất quan tâm đến việc học của con cháu, ông xác định khuyến học, khuyến tài là một chủ trương lớn, vô cùng có ý nghĩa của Đảng và Nhà nước. Trong mỗi con người việc học tập và không ngừng học hỏi thường xuyên thì cuộc đời mới có ý nghĩa. Việc học thì không ai làm thay ai được, bởi vậy nên mỗi người trong dòng họ đều phải tự ý thức được tầm quan trọng của việc học để có sự đầu tư xứng đáng cho bản thân và con cháu, cho thế hệ tương lai.
Đặc biệt, họ Nguyễn là một trong những dòng họ đi đầu và có hoạt động khuyến học rất bài bản và từ lâu đời. Ngay từ năm 2005, họ Nguyễn đã thành lập Chi Hội Khuyến học có trên 50 hộ gia đình tham gia và hăng hái đăng ký phấn đấu đạt danh hiệu “Gia đình hiếu học”, con số hội viên tiếp tục tăng qua từng năm, đến năm 2008, đã có 100% số hộ trong dòng họ là thành viên của chi Hội Khuyến học này. Hoạt động khuyến học trong dòng họ tập trung vào việc động viên con em tích cực học tập, tham gia các hoạt động xã hội nhân đạo từ thiện, giáo dục lễ giáo và truyền thống hiếu học của ông cha, dòng họ đã tổ chức tổng kết công tác khuyến học hàng năm để biểu dương các con cháu đạt các danh hiệu học sinh giỏi các cấp, đỗ đại học hoặc tích cực học tập nâng cao trình độ chuyên môn, trình độ nhận thức và các kỹ năng lao động. Dòng họ đã khích lệ gương ông bà cha mẹ gương mẫu học tập cùng con cháu để nâng cao năng xuất lao động góp phần xóa đói giảm nghèo và tuyên dương những gia đình có nhiều đóng góp xây dựng quỹ khuyến học của dòng họ cũng như tích cực hoạt động tham gia công tác khuyến học của dòng họ. Chính từ những hoạt động bài bản và nề nếp này từ phong trào đã tạo được sức lan tỏa lớn tới các chi nhánh của dòng họ tại các địa phương khác trên cả nước, dòng họ đã vận động và xây dựng được nguồn quỹ dựa trên sự đóng góp của các hộ gia đình và con cháu xa quê. Tính đến năm 2019, nguồn quỹ khuyến học của dòng họ đã lên tới gần 200 triệu đồng. Số tiền này vừa để khen thưởng cho các cháu có thành tích học tập tốt vào dịp cuối năm (ngày họp họ), vừa là để cho một số hộ nghèo (có con đang đi học) trong họ vay vốn làm ăn phát triển kinh tế gia đình và đầu tư các trang thiết bị, dụng cụ học tập cho con cháu được để việc học hành các cháu được thuận lợi và đạt kết quả cao hơn.
Hiện tại, dòng họ Nguyễn xã Đồng Luận đã có 66/78 ( chiếm 85%) số hộ đạt tiêu chuẩn “Gia đình học tập”, trong đó có 8 hộ đạt danh hiệu “Gia đình học tập xuất sắc tiêu biểu”. Cả họ đã có 5 người có trình độ Tiến sĩ, 13 người có trình độ Thạc sĩ, 106 người có trình độ Đại học, nhiều con cháu đang học tại các trường đại học và là học sinh giỏi các cấp học. Qua nhiều năm, họ Nguyễn xã Đồng Luận, huyện Thanh Thuỷ luôn đạt được các danh hiệu từ “Dòng họ hiếu học” nay là “Dòng họ học tập”, nhiều năm liên tục được Hội Khuyến học huyện, UBND huyện Thanh Thủy khen thưởng, biểu dương; đặc biệt dòng họ Nguyễn đã vinh dự được Hội Khuyến học tỉnh vinh danh là “Dòng họ học tập” tiêu biểu xuất sắc
được tặng giấy khen vì những thành tích trong công tác khuyến học khuyến tài, xây dựng xã hội học tập và những đóng góp tích cực cho sự nghiệp xây dựng
phong trào khuyến học tại địa phương.
Huy Lê