Câu trả lời là có và cần khẳng định là có. Từ giác độ nhận thức và thực tiễn cho thấy: Dòng họ và “dòng họ học tập”, tổ chức Đảng, chính quyền là các thiết chế tổ chức trong xã hội (tất nhiên là đề cập tới xã hội học tập).
Như vậy, đây là mối quan hệ giữa các thiết chế tổ chức trong “xã hội học tập” (bao gồm cả các thành viên trong các thiết chế đó).
Dòng họ ở Việt Nam tồn tại như một thiết chế tổ chức chặt chẽ, trên cơ sở quan hệ huyết thống, dòng tộc; là tập hợp bền vững các giá trị chuẩn mực, vị thế, vai trò, chất kết dính giữa các thành viên cá nhân, hộ gia đình (trong dòng họ). Tổ chức Đảng, chính quyền luôn là các thiết chế tổ chức chính trị, thể hiện bản chất tốt đẹp của chế độ - và từ góc nhìn này cho thấy các thiết chế chính trị có mối quan hệ rất mật thiết với truyền thống tốt đẹp của dân tộc, trong đó có truyền thống hiếu học. Và tất nhiên có những giá trị truyền thống tốt đẹp của các dòng họ, nhất là “dòng họ học tập” trong cộng đồng dân tộc Việt Nam.
Và như thế, các thiết chế này (dòng họ, tổ chức Đảng, chính quyền) có quan hệ khá mật thiết với nhau, nhất là trên địa bàn cơ sở xã, phường và ở các thôn, làng, tổ dân phố, khu dân cư.
2. Quan hệ giữa “dòng họ học tập” với tổ chức Đảng, chính quyền ở cơ sở được thể hiện như thế nào?
Từ góc nhìn của nhận thức – thực tiễn, xin được trả lời ngay rằng: “Dòng họ học tập” có quan hệ trực tiếp và gián tiếp (đều rất tích cực) tới việc xây dựng tổ chức Đảng, chính quyền trong sạch, vững mạnh
Nói là có quan hệ trực tiếp, là vì – nếu xét từ góc nhìn về vị trí, trách nhiệm của các thiết chế tổ chức (cộng đồng dòng họ, tổ chức Đảng, chính quyền) trên địa bàn (khu dân cư, thôn, làng, xã, phường): các thiết chế này đều có trách nhiệm, đều có mục tiêu trong việc xây dựng xã hội học tập và học tập suốt đời.
Vừa trực tiếp, vừa gián tiếp có mối quan hệ tác động qua lại, là vì – nếu xét từ góc nhìn thành viên của các thiết chế (cá nhân công dân, hộ gia đình trong dòng họ học tập; cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức trong tổ chức Đảng, chính quyền; cán bộ, người hoạt động không chuyên trách ở khu dân cư – đồng thời cũng là công dân, là thành viên của gia đình, của dòng tộc, dòng họ trên địa bàn). Mỗi thành viên vừa có quyền, vừa có trách nhiệm và vai trò nhất định (trực tiếp hoặc gián tiếp) thúc đẩy xã hội học tập, thúc đẩy xây dựng chính quyền số, xã hội số, góp phần xây dựng tổ chức Đảng, chính quyền hiện đại, trong sạch vững mạnh.
Khi nói “dòng họ học tập” có quan hệ gián tiếp với tổ chức Đảng, chính quyền, là vì – thông qua thực hiện tốt chức năng, nhiệm vụ, trách nhiệm, vai trò của các thiết chế này (dòng họ, tổ chức Đảng, chính quyền trên địa bàn khu dân cư) sẽ góp phần thúc đẩy xã hội phát triển. Và tất nhiên – một xã hội phát triển lại thúc đẩy xã hội học tập và học tập suốt đời; gián tiếp góp phần xây dựng tổ chức Đảng, chính quyền của dân ngày càng trong sạch vững mạnh.
3. Với chủ đề “Vai trò của dòng họ học tập trong xây dựng chính quyền, xây dựng Đảng trong sạch vững mạnh theo tinh thần Kết luận số 49-KL/TW ngày 10/5/2019 của Ban Bí thư”.
Kết luận số 49-KL/TW của Ban Bí thư xác định: “Việc duy trì và nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác khuyến học, khuyến tài, xây dựng xã hội học tập là trách nhiệm của cấp ủy, chính quyền, Mặt trận Tổ quốc và đoàn thể nhân dân các cấp, trước hết là người đứng đầu. Phấn đấu mỗi tổ chức đảng, cán bộ, đảng viên và gia đình cán bộ, đảng viên trở thành đơn vị học tập, công dân học tập và gia đình học tập, làm nòng cốt trong việc xây dựng các mô hình học tập trong nhân dân”.
Mỗi tổ chức cần có biện pháp phù hợp thúc đẩy học tập suốt đời của các thành viên, hội viên để góp phần cùng với gia đình, dòng họ, thôn bản, tổ dân phố, khu dân cư không ngừng nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động khuyến học, khuyến tài, học tập suốt đời và xây dựng xã hội học tập, coi đó là nội dung quan trọng trong cuộc vận động xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh.
(Từ góc độ nghiên cứu, xin được chia sẻ hướng tiếp cận và tư duy biện chứng rằng: (1) Mỗi tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội, trong đó có Đảng, Chính quyền – cần có biện pháp thúc đẩy học tập suốt đời của các thành viên, hội viên – và đó là trách nhiệm chính trị của tổ chức, nhất là với thiết chế tổ chức Đảng, chính quyền. (2) Mối quan hệ rất biện chứng giữa các thành viên, hội viên (của tổ chức chính trị, chính trị - xã hội) với gia đình, dòng họ, thôn bản, tổ dân phố (khu dân cư) trong việc nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động khuyến học, khuyến tài, học tập suốt đời và xây dựng xã hội học tập. (3) Thấy rõ, nhiện diện đầy đủ về vai trò, tác động tích cực của gia đình, dòng họ, thôn bản, tổ dân phố, khu dân cư trong việc xây dựng nông thôn mới và đô thị văn minh).
Bản thân “Dòng họ học tập” đã đảm bảo các tiêu chí: Con, cháu trong dòng họ đều được đến trường, có đạo đức tốt, có một số kỹ năng sống cần thiết. Người lớn trong dòng họ tự giác học tập thường xuyên, học tập suốt đời; tích cực tham gia phong trào khuyến học, khuyến tài, xây dựng xã hội học tập. Quỹ khuyến học của dòng họ ngày càng phát triển và có tác dụng thiết thực, hiệu quả. Chi hội khuyến học của dòng họ hoạt động tích cực, khuyến khích, động viên, tạo điều kiện học tập suốt đời trong dòng họ. Mọi người trong dòng họ giúp nhau phát triển kinh tế, làm giàu chính đáng. Các gia đình trong dòng họ có đời sống kinh tế ổn định, văn hóa lành mạnh và từng bước phát triển.
Như vậy “Dòng họ học tập” thực sự có vai trò tích cực trong việc thực hiện và thực hiện có hiệu quả cuộc vận động “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hoá ở khu dân cư”, “xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh”; gương mẫu thực hiện chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của nhà nước, hương ước, quy ước khu dân cư. Thực tiễn cho thấy “dòng họ, hộ gia đình, khu dân cư” có vai trò rất quan trọng, thậm chí mang tính quyết định trong thực hiện các mục tiêu, tiêu chí xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh (xét từ giác độ chủ thể thực hiện).
Và từ góc nhìn này, cho thấy rõ ràng rằng: “dòng họ học tập”, từng thành viên của dòng họ (cá nhân công dân, hộ gia đình) đã có những đóng góp xứng đáng vào việc đạt được các mục tiêu xây dựng “gia đình văn hóa”, ‘khu dân cư văn hóa” – những tiêu chí rất quan trọng để đánh giá, xếp loại tổ chức cơ sở Đảng và chính quyền (nhất là trong điều kiện tăng cường quản trị chính quyền của dân, do dân, vì dân). Từ thực tế này càng thấy rõ hơn vai trò của “dòng họ học tập” trong việc góp phần xây dựng tổ chức Đảng, chính quyền, hệ thống chính trị trong sạch vững mạnh và vững mạnh toàn diện. Ở đâu và khi nào các gia đình đều tốt, các dòng họ đều tốt, thì khu dân cư tốt; khu dân cư tốt thì tổ chức Đảng, chính quyền, hệ thống chính trị sẽ tốt lên, mạnh lên – đó là một chân lý nhất định.
Vai trò của “Dòng họ học tập” trong việc góp phần xây dựng Đảng, chính quyền, hệ thống chính trị (trước hết là tổ chức Đảng, chính quyền ở cơ sở) trong sạch vững mạnh
“Dòng họ học tập” đóng vai trò không thể thiếu trong việc góp phần xây dựng Đảng, chính quyền, hệ thống chính trị trong sạch vững mạnh. Điều này có ý nghĩa quan trọng với sự đảm bảo sự tôn trọng và lòng tin của nhân dân đối với Đảng, chính quyền và chế độ; trước hết là các tổ chức Đảng ở cơ sở (chi bộ thôn, làng, khu dân cư, Đảng bộ, chính quyền xã), góp phần vào việc xây dựng Đảng, chính quyền trong sạch vững mạnh:
Hội nghị Trung ương 5 khóa XIII nhấn mạnh “Phải tạo cho được sự chuyển biến mạnh mẽ và thực chất hơn nữa trong việc nâng cao năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu của tổ chức cơ sở Đảng và chất lượng cán bộ, đảng viên, góp phần xây dựng Đảng, chính quyền và hệ thống chính trị thật sự trong sạch, vững mạnh toàn diện từ gốc, từ cơ sở”.
Thiết nghĩ, đội ngũ cán bộ, đảng viên – cũng là thành viên của “dòng họ học tập” phải thực sự gương mẫu, thực sự là tấm gương trong học tập nâng cao trình độ và ý thức học tập suốt đời. Và cũng phải thấy rằng - ở đây, không có sự tách biệt nào, sự tách rời nào giữa cán bộ, đảng viên với “dòng họ học tập”. Không những thế, cán bộ, đảng viên phải là những người có quan hệ bền chặt nhất, trực tiếp nhất, hiệu quả nhất trong việc phát huy truyền thông hiếu học của gia đình, của dòng tộc. Có như vậy mới thực sự có tác động tích cực trong việc xây dựng Đảng, chính quyền “thực sự trong sạch, vững mạnh toàn diện”.
Đối với đội ngũ bí thư chi bộ, trưởng thôn, tổ trưởng tổ dân phố (trưởng khu dân cư), trưởng ban công tác mặt trận đều là những người có uy tín, bản lĩnh chính trị vững vàng, có trình độ, kiến thức về chuyên môn nghiệp vụ và kinh nghiệm công tác. Đội ngũ này cần thể hiện rõ nét hơn vai trò hạt nhân chính trị ở cơ sở, góp phần quan trọng trong việc thực hiện nhiệm vụ chính trị của địa phương, đóng góp quan trọng vào phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo quốc phòng, an ninh, và công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng, hệ thống chính trị.
Thông qua vai trò của bí thư chi bộ, trưởng khu dân cư đã tích cực tuyên truyền, vận động, giải thích, thuyết phục, thực hành mối quan hệ giữa hệ thống chính trị ở cơ sở với nhân dân theo phương châm “Đảng nói - Dân tin; Mặt trận và các đoàn thể vận động - Dân theo; Chính quyền làm - Dân ủng hộ”.
Nhờ đó mà củng cố, tạo được sự tin tưởng, đồng thuận, ủng hộ của nhân dân đối với những chủ trương của Đảng bộ, chính quyền. Đồng thời, thông qua bí thư chi bộ, trưởng khu dân cư, nhiều ý kiến cử tri đã được ghi nhận, giải quyết kịp thời, thấu đáo; nhất là các vấn đề liên quan trực tiếp tới quyền, lợi ích chính đáng, hợp pháp của người dân,
“Dòng họ học tập” góp phần thực hiện Quy chế dân chủ, hương ước, quy ước của thôn, khu dân cư, triển khai thi hành Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở theo phương châm “Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng”; phát huy quyền làm chủ của Nhân dân, để công dân, người lao động được thông tin, được thể hiện ý chí, nguyện vọng, chính kiến của mình thông qua việc thảo luận, tham gia ý kiến, quyết định và kiểm tra, giám sát các vấn đề ở cơ sở theo quy định của Hiến pháp và pháp luật.
Bảo đảm sự lãnh đạo của Đảng, quản lý của Nhà nước, vai trò nòng cốt của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội trong thực hiện dân chủ ở cơ sở trong khuôn khổ Hiến pháp và pháp luật; góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động của chính quyền cấp xã, cơ quan, đơn vị trên địa bàn.
Với ý nghĩa đó, cần phát huy sức mạnh tổng hợp của nhiều lực lượng, nhiều thành phần, nhiều tổ chức khác nhau ở địa phương, trong đó có vai trò của “dòng họ học tập”. Mỗi cá nhân, đại diện hộ gia đình có trách nhiệm tham gia ý kiến, giám sát hoạt động của chính quyền; thực hành dân chủ, đối thoại với chính quyền theo tinh thần Hiến pháp năm 2013 và Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2015, Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở năm 2022, thiết thực góp phần xây dựng chính quyền vững mạnh, hoạt động hiệu lực, hiệu quả. Với thế hệ trẻ trong “dòng họ học tập”, trong xã hội học tập cần được đặt nền tảng vững chắc về tri thức, phẩm chất, từ đó trở thành nhân tố quan trọng trong xây dựng chính quyền liêm chính, hiện đại và phát triển bền vững.
“Dòng họ học tập” góp phần xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức cơ quan Đảng, chính quyền ở cơ sở có chất lượng, Khuyến khích sáng tạo và đổi mới, xây dựng các đơn vị học tập trên địa bàn:
“Dòng họ học tập” là một trong những môi trường nuôi dưỡng khát vọng phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao; khuyến khích, động viên các thành viên nỗ lực học tập, có tri thức, nhân cách, trách nhiệm để xây dựng quê hương, đất nước. Góp phần xây dựng đội ngũ cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức của chính quyền cơ sở trong sạch, có năng lực, có chất lượng ngày càng cao đáp ứng với yêu cầu nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội ở địa phương, góp phần xây dựng Đảng, chính quyền trong sạch vững mạnh.
“Dòng họ học tập” là môi trường thúc đẩy sáng tạo và đổi mới. Tư duy tích cực, khả năng nghiên cứu, ý thức trách nhiệm, thái độ nghiêm túc và xây dựng sẽ khuyến khích sự phát triển của các thành viên trong “dòng họ học tập”. Nhờ đó, các thành viên có thể đóng góp ý tưởng mới, giải pháp hiệu quả trong việc xây dựng chính quyền trong sạch vững mạnh, đổi mới sáng tạo trong quản trị chính quyền theo hướng hiện đại, có sự tham gia của người dân vào tất cả các khâu của quá trình hoạch định, thực thi chính sách – những vấn đề có liên quan trực tiếp tới quyền, lợi ích chính đáng, hợp pháp của người dân.
“Gia đình học tập”, “Dòng họ học tập” luôn động viên con cháu của dòng tộc phấn đấu trở thành “công dân học tập”, trở thành công dân có ích cho xã hội Con đường học tập vốn không có điểm dừng, dù có tạo dựng được thành công nào đó cũng không có nghĩa là thôi hay ngừng học tập. Thế hệ trẻ muốn tạo dựng thành công khi hòa mình vào làn sóng cách mạng công nghiệp 4.0 thì cần phải có tinh thần vượt khó, biết chấp nhận rủi ro, biến khó khăn thành cơ hội, luôn đổi mới sáng tạo, vươn lên làm chủ tri thức, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và hội nhập quốc tế.
Tóm lại, “Dòng họ học tập” có vai trò quan trọng trong xây dựng chính quyền và xây dựng Đảng thực sự trong sạch vững mạnh toàn diện. Việc gìn giữ và phát huy truyền thống, đào tạo nhân tài, khuyến khích sáng tạo và đổi mới, giáo dục đạo đức, xây dựng tinh thần tổ chức và phát triển kỹ năng lãnh đạo trong “dòng họ học tập” đóng góp quan trọng vào sự phát triển bền vững của quốc gia và sự trong sạch, liêm chính của tổ chức Đảng, các cấp chính quyền. Và do đó, cần tiếp tục thể hiện tinh thần Kết luận 49/KL-TW của Ban Bí thư, tạo điều kiện thuận lợi và quan tâm đến sự phát triển của “dòng họ học tập” để góp phần xây dựng Đảng, chính quyền trong sạch vững mạnh theo đúng tinh thần chỉ đạo trong các nghị quyết, quyết định của Đảng và của Chính phủ.
Nguyễn Văn Nhạ - Phó Hiệu trưởng Trường Chính trị tỉnh